ANG DAMO AT ANG BATO: Isang makabagong pabula sa panahon ni Digong

ANG DAMO AT ANG BATO: Isang makabagong pabula sa panahon ni Digong

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Masayang nag-uusap ang damo at ang bato sa isang liwasan. Nang maya-maya'y dumating ang isang maya.

Anang maya, "Mga kaibigan, nais ko sana kayong kapanayamin. Bago iyon, kinapanayam ko ang ilang nilalang kung saan ba sila masaya. Ngunit karamihan ay nagsabing hindi sila masaya. Tinanong ko ang uod kung masaya ba siya. Ang sabi niya'y hindi pagkat wala pa siyang pakpak na maganda tulad ng paruparo. Tinanong ko ang paruparo kung masaya ba siya. Ang sabi niya'y hindi pagkat di pa niya nasimsim ang pinakamarikit na rosas sa hardin. Tinanong ko ang rosas kung masaya ba siya. Ang sabi niya'y hindi pagkat di pa dumarating ang binatang pipitas sa kanya upang ibigay sa pinipintuhong dalaga. Tanong ko lang, mga kaibigang damo at bato, kayo ba ay masaya?"

Tumugon ang damo, "Masaya ako sa kung ano ako ngayon. Di alintana ang init ng araw o patak ng ulan. Kaysarap damhin ang ihip ng hangin. Masaya ako dahil ako'y ako."

Anang bato, "Ako'y moog na nakatutulong upang makapamuhay ng maayos. Pundasyon ng bahay at gusali, ginagamit ding graba, tungko, at marami pa. Masaya ako sa silbi ko sa mundo."

Dagdag ng damo, "Gayunpaman, bago ka dumating ay aming pinag-uusapan ng bato na hindi kami masaya sa nangyayari ngayon sa maraming nilalang sa mundo. Ginagamit ng mga tao ang aming pangalan para sa kanilang mga bisyo. Tinatawag nilang damo ang hinihitit nilang mariwana na karaniwang nagiging dahilan ng pagkasira ng kanilang kinabukasan."

Dagdag naman ng bato, "Gayundin naman, bato ang tinatawag ng mga tao sa kanilang bisyong shabu na nagiging dahilan din ng pagkasira ng kinabukasan ng maraming mamamayan."

Muli ay nagsalita ang damo, "Masaya ako bilang ako, ngunit sana'y huwag sirain ng tao ang mabuti naming pangalan."

"Gayon din ako," anang bato.

Sumagot ang maya, "Marahil nalalapit na ang pagkalinis ng inyong pangalan. Dahil tinutugis na ng kapulisan ang mga gumagamit ng damo at bato. Kung hindi mamatay ay makukulong ang mga taong gumagamit ng maling katawagan sa inyo."

10-kilometrong lakad para sa Ating Guro

10-KILOMETRONG LAKAD PARA SA ATING GURO

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Tinatayang nasa sampung kilometro rin ang nilakad ng inyong lingkod (Mayo 27, 2016, Biyernes) upang makarating sa COMELEC at makipag-ugnayan sa mga nagkampo roong mga kasapi ng ATING GURO party list na may isang linggo na ring narororon upang ipaglaban at iparating sa COMELEC ang panawagan nilang iproklama na ang Ating Guro.

Nagsimula akong umalis ng tanggapan ng Bukluran ng Manggagawang Pilipino (BMP) sa Lunsod Quezon bandang ikaanim ng umaga, naglakad at sumakay ng dyip sa harap ng National Housing Authority (NHA) patungong SM-North. Bandang 6:30 am na ako nakarating doon. Ang tanggapan ng DepEd NCR (Department of Education - National Capital Region) ay nasa pagitan ng SM-North (sa may malaking globe) at SM-North Annex. Noong una'y nakalampas ako at napunta sa Cordillera St. at sa Nueva Viscaya St. na makalampas lang ng SM North batay sa dala kong mapa, ngunit sa paghahanap ay natuklasan kong nasa loob pala ng pasilyo ng SM-North.

Bandang ikapito ng umaga nang makarating ako sa DepEd NCR, walang tao roon na makakasama ko sa paglalakad. Naroon lang ay ang gwardya, at lumabas siya nang makita niyang nag-selfie ako sa harap ng kanilang tanggapan, sa tapat ng logo ng ahensyang iyon. Ipinakita ko naman yung picture sa celfone sa kanya, at sinabi kong paalis na ako upang maglakad patungong COMELEC, dahil hawak ko noon ang isang baligtarang plakard, na ang nakasulat: "Seat allocation, Iwasto; Ibigay ang 1 upuan sa ATING GURO".

Pagkatapos noon ay umalis na ako. Nagpa-load ng celfone bandang Muñoz market, saka ko tinext ang ilang kasama na nagsimula na akong maglakad.

Bandang Roosevelt ay nilitratuhan ko ang isang marker na nakasulat: Km 10 QC, na ang ibig sabihin, nasa 10 kilometers iyon mula sa Luneta Grandstand kung saan naroon ang marker ng KM zero. Kaya tinatayang 10-kilometro ang aking nalakad dahil sa marker na iyon. Isinaalang-alang ko sa pag-estima sa distansya ang layo ng DepEd NCR sa marker na iyon na tinataya kong nasa isang kilometro, at ang layo ng COMELEC sa Kilometer Zero sa Luneta na sa tantya ko rin ay isang kilometro.

Ang aking ruta ay DepEd NCR sa SM North, kanan sa Edsa, kaliwa sa Roosevelt Avenue, kanan sa Quezon Avenue, España, Morayta, Recto, kanan sa Avenida Rizal, tawid ng McArthur Bridge, Lawton, lakad patungong COMELEC. Malapit na sa COMELEC nang makita ko ang dalawang kakilalang manggagawa, at binigyan ko sila ng tig-isang plakard. Nang dumating kami sa Plaza Roma, naroon na sa tapat ng COMELEC at nagpoprograma ang mga kasapi ng ATING GURO at iba pang organisasyong sumusuporta dito, tulad ng Bukluran ng Manggagawang Pilipino (NCR) na kinabibilangan ko. Umalis ako ng ikapito ng umaga sa DepEd NCR at dumating sa COMELEC sa Intramuros ng 10:07 ng umaga, bale tatlong oras na lakaran.

Nasa bandang Recto na ako nang tumawag sa aking celfone si kasamang Benjo Basas, ang unang nominado ng Ating Guro party list, dahil tinext ko siya nang magsimula na akong maglakad. Bandang 9:45 am siya tumawag.

Napag-usapan lang namin ang paglalakad na ito ni Sir JR (Juanito Dona Jr.) na siyang ikalimang nominado ng Ating Guro partylist, dalawang gabi bago ang takdang paglalakad. At sinabi ko sa kanyang isang mabisang porma ng pagkilos ang paglalakad. Kaya tinanong ko sa kanya kung saan kaya ang magandang pagsimulan ng paglalakad, isang simbolo ng edukasyon? At isa nga sa mungkahi niya ang tanggapan ng DepEd NCR sa SM North, bukod pa yung sa DepEd National sa Pasig, at Dep Ed-Mimaropa sa Ortigas.

Bakit kailangang maglakad mula DepEd NCR hanggang COMELEC? Maaaring di pa maunawaan ng iba bakit kailangang maglakad ng gayong kalayo, mga sampung kilometro. Nais kong ipakita ang aking taospusong pakikiisa sa laban ng mga guro sa pamamagitan ng paglalakad. Naniniwala kasi akong isang porma ng pagkilos ang paglalakad, tulad ng ginawa noon ni Mahatma Gandhi ng India, na nagkataong ka-birthday ko, nang maglakad siya at kanyang mga tagasuporta para sa tinaguriang Salt March. Naipagtagumpay nila ang 24-araw na paglalakad na iyon laban sa kahirapan at kagutuman ng kanilang kababayan laban sa monopolyo ng asin ng mga mananakop na Briton.

Ilang beses na rin akong nakasama sa mga mahahabang lakaran, tulad ng 148 km Lakad Laban sa Laiban Dam mula Gen. Nakar, Quezon hanggang Maynila (2009), 1,000 km Climate Walk mula Luneta hanggang Tacloban (2014), sa French leg ng Climate Pilgrimage mula Roma hanggang Paris (2015), at 120 km Martsa ng Magsasaka mula Sariaya, Quezon hanggang Maynila (Abril 2016).

Sa aming mga nasa Climate Walk, kahit sa munti mang aktibidad ay naglalakad kami kung kinakailangan. Ito ngang Mayo 2016, si kasamang Joemar ay naglakad mula Maynila hanggang Lungsod ng Baguio (tinatayang 250 km) sa loob ng ilang araw.

Bakit kami naglakad ng ilang araw? Mga baliw ba kaming nagpapakahirap maglakad kahit na may pamasahe at transportasyon naman?

Ang paglalakad ay isang anyo ng pagkilos, na ginamit na ng maraming tao sa kasaysayan upang iparating ang kanilang mensahe. Halimbawa nga ang ginawa ni Gandhi, at ng mga Climate Walker sa pangunguna ni Yeb Saño, dating chief negotiator ng Pilipinas sa usaping climate.

Naniniwala ako na kung sumakay lamang ako ng dyip patungong COMELEC habang dala ko ang plakard ay kaunti lamang ang makababasa nito, ngunit dahil ako'y naglakad sa mataong lugar, marami ang nakabasa ng plakard at ng mensahe nito. Habang naglalakad ay nakalilikha ako sa aking isip ng mga tula na agad ko namang isusulat sa aking maliit na kwaderno. At pagharap ko sa kompyuter ay saka ko ita-tayp.

Ang mensahe ng ATING GURO sa kanilang mga plakard ay napakahalaga, at isa ako sa mga naantig ang damdamin sa nangyaring iyon sa COMELEC. Kailangan nilang magtagumpay sa laban at dapat hindi na maulit ang nangyari sa ikalawang pagkakataon. Ginawa ko ang paglalakad dahil wala akong ibang maiaambag sa laban ng mga guro, lalo na sa pinansya, pagkain, atbp, at isang paraan upang makapag-ambag sa ipagtatagumpay ng kanilang laban ay ang paglalakad upang iparating sa iba na dapat makamit na ng ATING GURO ang nararapat para sa kanila.

Kung sakaling maglulunsad muli ng paglalakad para sa katarungan, anuman ang isyu, tulad ng isyu ng Ating Guro, muli akong sasama sa paglalakad, at kung kinakailangan ay kahit ako muling mag-isa.

Mayo 27, 2016

Dalawang tulang "Bonifacio" ni Ka Amado V. Hernandez

DALAWANG TULANG "BONIFACIO" NI KA AMADO V. HERNANDEZ
ni Gregorio V. Bituin Jr.

Dalawang tula, iisang pamagat. Kapwa pagninilay sa ating bayaning si Gat Andres Bonifacio. Kung alin ang nauna sa dalawa ay hindi ko na nalaman pagkat walang petsa ang nasabing mga tula. Narito ang magkaibang tula ni Ka Amado V. Hernandez hinggil sa Supremo ng Katipunan. 

Ang isa'y mula sa aklat na Tudla at Tudling, mp. 276-277, na hinati sa tatlong bahagi, na kung susuriin animo'y pinagdugtong na tatlong soneto, at ang bawat taludtod ay tiglalabing-anim na pantig, at may sesura o hati sa pangwalong pantig.  

Ang isa naman ay nasa aklat na Isang Dipang Langit, p. 159, na binubuo ng apat na saknong na may tig-aapat na taludtod, at lalabindalawang pantig, at may sesura o hati sa ikaapat na pantig.

Halina't tunghayan natin at namnamin ang dalawang tulang ito na iisa ang pamagat.


BONIFACIO
ni Amado V. Hernandez

I
Pag malubha na ang init, sumasabog din ang bulkan,
pag labis ang pagkadusta'y naninigid din ang langgam:
at ang bayan, kahit munti, kung inip na sa karimlan,
sa talim ng isang tabak hinahanap ang liwayway!

Walang bagay sa daigdig na di laya ang pangarap,
iyang ibon, kahit ginto ang kulunga'y tumatakas;
kung baga sa ating mata, kalayaan ay liwanag,
at ang bulag, tao't bayan ay tunay na sawingpalad!

Parang isang bahagharing gumuhit sa luksang langit,
ang tabak ni Bonifacio'y tila kidlat na gumuhit
sa palad ng ating bayang "nauuhaw'y nasa tubig."

Sa likuran ng Supremo'y kasunog ang buong lahi,
samantalang libo-libo ang pangiting nasasawi,
sa gitna ng luha't dugo, ang paglaya'y ngumingiti.

II
Ang kalansay ng bayaning nangalagas sa karimlan,
naging hagdan sa dambana ng atin ding kasarinlan;
at ang Araw, kaya pala anong pula ng liwayway,
ay natina sa dumanak na dugo ng katipunan!

Namatay si Bonifacio, subali't sa ating puso,
siya'y mutyang-mutyang kayamanang nakatago;
wari'y kuintas ng bulaklak, nang sa dibdib ay matuyo,
bagkus natin nalalanghap ang tamis ng dating samyo.

Sa Ama ng Katipuna'y kautangan nating lahat
ang dunong na matutunan ng lakas sa kapwa lakas,
batong-buhay, nang magpingki'y may apoy na naglalablab!

Natanto ring kung may tubig na pandilig sa pananim,
ang laya man, kung nais na mamulaklak ay dapat ding
diligin ng isang lahi ng dugong magigiting.

III
Iyang mga baya'y tulad ng isda rin palibhasa,
ang maliit ay pagkain ng malaking maninila;
ang kawawang Pilipinas, pagka't munti at kawawa,
kaya lupang sa tuwina'y apihin ng ibang lupa.

Oh, kay saklap! Anong saklap! Ang sa atin ay sumakop,
isang naging busabos ding tila ibig mangbusabos;
kung kaya ang ating laya'y isa lamang bungang-tulog,
nasa kurus hanggang ngayon itong si Juan de la Cruz!

At ang bayan, sa malaking kasawiang tinatawid,
ang ngalan ni Bonifacio ay lagi nang bukang-bibig,
tinatanong ang panahon kung kailan magbabalik!

Kailan nga magbabalik ang matapang na Supremo?
Tinatawag ka ng bayan: - "Bonifacio! Bonifacio!
isang sinag ng paglaya bawa't patak ng dugo mo!"


BONIFACIO
ni Amado V. Hernandez

Kalupitan ay palasong bumabalik,
kaapiha'y tila gatong, nagliliyab;
Katipuna'y naging tabak ng himagsik,
at ang baya'y sumiklab na Balintawak!

Isang tala ang sumipot sa karimlan,
maralita't karaniwang Pilipino;
ang imperyo'y ginimbal ng kanyang sigaw,
buong lahi'y nagbayaning Bonifacio!

Balintawak, Biak-na-Bato, Baraswain,
naghimala sa giting ng bayang api;
kaalipnan ay nilagot ng alipin,
at nakitang may bathalang kayumanggi.

Republika'y bagong templong itinayo
ng bayan din, di ng dayo o ng ilan;
Pilipinas na malaya, bansang buo,
na patungo sa dakilang kaganapan.

Si Teodoro Asedillo bilang Bayani ng Sariling Wika

SI TEODORO ASEDILLO BILANG BAYANI NG SARILING WIKA

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Bago pa maging tagapagtanggol at maging Ama ng Wikang Pambansa si Manuel L. Quezon, may isa nang kilalang guro sa kasaysayan ang unang nagtanggol sa sariling wika, at siya si Teodoro Asedillo.

Dapat ituring na bayani ng wikang pambansa ang rebolusyonaryong guro na si Teodoro Asedillo. Ayon sa kasaysayan, labing-isang taon naglingkod bilang guro si Maestro Asedillo sa mababang paaralan ng Longos sa lalawigan ng Laguna, mula taong 1910 hanggang 1921. Bilang guro, itinuro niya ang lahat ng aralin sa maghapong pagpasok sa klase ng mga mag-aaral sa elementarya. Siya’y naangat bilang head teacher ngunit nagpatuloy siyang nagturo sa mga batang nasa ikatlo at ikaapat na baytang. Kilala siya sa kahusayan sa pagtuturo. Isang disiplinaryan, ayaw niya sa mga estudyanteng nagbubulakbol, di nagsisikap matuto, at nagsasayang lang ng oras.

Nang panahong iyong sakop ng Amerika ang bansa, ipinagbawal ang paggamit ng sariling wika sa pagtuturo, at yaong gumagamit nito'y pinarurusahan. Noong elementarya ako'y naranasan ko rin ang ganito sa aming paaralan, ipinagbawal ang paggamit ng sariling wika, at may parusa ang magsasalita ng sariling wika, gayong mahigit na kalahating siglo na yaong nakararaan sa panahon ni Asedillo. Matutunghayan natin ang eksenang ito sa unang bahagi ng pelikulang Asedillo na pinagbidahan ni Fernando Poe Jr. na ibinase sa kanyang buhay.

Isa sa pinagtuunan ng pansin ng mga Amerikanong kolonisador ay ang Department of Public Instruction (DPI) sa kanilang kampanya ng pasipikasyon (pwersahang pagpayapa) at asimilasyon (sapilitang pagpapalunok sa atin ng sarili nilang kultura). Sa pamamagitan ng Philippine Commission Act No. 74 (Enero 1901), iniatas ni Gobernador-Heneral Elwell Otis ang mga sumusunod na polisiya: (1) sentralisadong sistema ng batayang edukasyon; (2) paggamit sa Ingles bilang wikang panturo at komunikasyon; at (3) pagtatatag ng isang kolehiyong normal para sa maramihang pagsasanay ng magiging mga guro. 

Ang mga pangyayari at kalagayang ito ang nagtulak sa unang paghihimagsik ni Asedillo. Pinili niyang gamitin ang wikang Pilipino sa halip na wikang Ingles. Iminulat niya ang mga mag-aaral sa kagitingan at aral ng mga bayaning Pilipino, habang tinuruan din niya ang mga mag-aaral ng awiting makabayan. Hindi rin niya ginamit ang mga aklat na sinulat ng mga dayuhang awtor. Dahil dito, siya’y kinasuhan ng insubordinasyon o pagsuway sa kautusan ng kagawaran noong 1923. Ipinagtanggol niya ang sarili at ikinatwirang hindi dapat ipilit sa mga batang Pilipino ang kulturang banyaga sa kanilang karanasan at pang-unawa. Ngunit siya’y natalo at natanggal sa pagtuturo. Ang pamilyang Asedillo ay naghirap ng husto. 

Anong saklap na pangyayari! Nang dahil sa pagtatanggol sa sariling wika na dapat gamitin sa pagtuturo, siya pa ang natanggal.

Naging masalimuot ang buhay ni Asedillo mula noon. Hinirang siya ng alkalde sa bayang San Antonio bilang hepe ng pulisya roon, ngunit nabiktima ng pang-iintirga at natanggal bilang hepe.

Nang maitatag ang Katipunan ng mga Anakpawis sa Pilipinas (KAP) noong 1929, sumapi rito si Asedillo nang nagkatrabaho na siya bilang magsasaka sa taniman ng kape. Hanggang siya'y atasaan ng pamunuan ng KAP na lumuwas sa Maynila upang mag-organisa ng mga manggagawa partikular sa unyon ng La Minerva Cigar and Cigarette Factory sa Tondo, hanggang sa ang mga manggagawa rito ay nagwelga. Sa welgang iyon ay pinagtangkaan siyang arestuhin ng Konstabularya ngunit nakatakas siya patungong Laguna, ang kanyang probinsya. 

Bumalik siya sa Laguna kung saan may base ng magsasaka ang KAP. Muli siyang nag-organisa. Napagtanto niyang hindi na maaari ang parlamentaryong paraan lamang ng protesta. Hindi na libro, plakard at araro ang hawak-hawak, kundi baril, bilang isang mandirigma ng masa. Ipinakita niya ang kahusayan sa pamumuno, at nagsagawa sila ng repormang agraryo, pinababa ang buwis o upa sa lupa.

Sumanib si Asedillo sa mga pwersa ni Nicolas Encallado, na kilala sa tawag na Kapitan Kulas.

Naging alamat si Asedillo sa mga lugar na pinaglalabas-masukan niya noon sa Laguna at Tayabas. Siya’y katulad ni Robin Hood na ang kinukuha sa mayayaman ay ibinibigay sa mahihirap. Sinasabing araw na araw ay ligtas siyang nakakapaglakad sa mga kalye ng pinagmulan niyang bayan, at pinakakain siya ng taumbayan at pinatutuloy sa kanilang bahay.

Noong Disyembre 31, 1935, pagkaraan ng mahigpit na paghahanap ng mga tropa at ahente ng gubyerno kina Asedillo at Encallado, natagpuan nila ang pinagtataguan ni Asedillo sa Cavinti, Laguna. Sa labanang nangyari, napatay si Asedillo at ang dalawa niyang badigard. Pagkaraa’y inilibot ng Konstabularya sa bayan-bayan ang bangkay ni Asedillo na tadtad ng bala. Ang buong ngitngit ng kaaway ay ipinadama kahit sa kanyang luray na bangkay. Kinaladkad sa mga poblasyon, sa harap ng mga presidencia ng mga bayang kanyang kinilusan, upang ipagyabang na patay na si Asedillo. Si Asedillo ay itinulad kay Kristong ipinako sa krus hanggang sa mamatay.

Marahas na wakas ang nangyari kay Teodoro Asedillo, guro at tagapagtanggol ng sariling wika. Ngunit ang halimbawa niya bilang tagapagtanggol ng sariling wika, una pa kay Manuel Quezon, ay hindi dapat mabaon sa limot. Dapat siyang itaguyod sa panahong ito na dinedelubyo ng globalisasyon ang edukasyon at K-12 upang huwag nang pag-aralan ng sambayanang Pilipino ang sariling wika, at matuto na lang ng wikang dayuhan upang maging alipin sa ibang bansa.

Noong kanyang panahon ay wala pang idinedeklarang wikang pambansa, ngunit ang pagtataguyod niya ng sariling wikang nakagisnan niya ay malaking bagay na upang kilalanin siyang tagapagtanggol ng sariling wika at hindi ng wika ng dayo.

Dapat itaguyod ang simulan ni Teodoro Asedillo, hindi lamang ang kanyang paninindigan noong siya'y kasapi ng KAP, kundi higit sa lahat, bilang tagapagtanggol ng sariling wika.

Dapat siyang kilalanin at gawan ng bantayog bilang ganap na pagkilala sa kanya at ituring siyang bayaning nakibaka laban sa mga dayuhan at bayaning nanindigan para sa sariling wika. Halina't tayo'y magkaisa upang bigyang parangal si Asedillo bilang una pa kay Quezon sa pagtataguyod ng sariling wika.

Mabuhay si Teodoro Asedillo, rebolusyonaryo, tagapagtanggol ng api, at bayani ng sariling wika!

Ako'y Manggagawa: Butil ng Buhangin - Dalawang Tula ni Amado V. Hernandez

AKO'Y MANGGAGAWA: BUTIL NG BUHANGIN - DALAWANG TULA NI AMADO V. HERNANDEZ

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Dalawang tula ni Ka Amado V. Hernandez, pambansang alagad ng sining sa panitikan, ang inumpisahan niya sa taludtod na ito: "Ako'y manggagawa: butil ng buhangin". Ito'y matatagpuan sa kanyang tulang Bayani na kinatha noong Mayo 1, 1928, at ang Isang Tula sa manggagawa, na nalathala sa pahayagang Pawis noong Hunyo 5, 1946. Dahil sinimulan sa taludtod na iyon, ang kabuuan ng dalawang tula ay lalabindalawahing pantig. 

Ang tulang Bayani, na binubuo ng sampung saknong at bawat saknong ay may anim na taludtod, ay nasa aklat na Isang Dipang Langit, mp. 22-24. Ang tula naman niyang Isang Tula sa Manggagawa, na may walong saknong, ay nasa aklat na Tudla at Tudling, mp. 304-305. Ang unang dalawang saknong ay binubuo ng limang taludtod, habang ang ikatlo hanggang ikawalong saknong ay tig-aanim na taludtod.

Ayon sa talababa ng tulang Bayani: Ang tulang Bayani ay nagwagi sa 30 kalaban sa timpalak-panitik sa Malolos, Bulacan, sa pagdiriwang sa Unang Araw ng Mayo noong 1928. Inampalan: Lope K. Santos, Julian Cruz Balmaceda at Iñigo Ed. Regalado. Ayon kay Senador Recto, ito ang "pinakamahusay na tulang Tagalog sa paksang paggawa."

Ang dalawang tula, bagamat pareho ang unang taludtod ay halos nagkaroon ng bahagyang pagkakaiba sa mga pananalita, bagamat iisa ang nilalaman, ang tungkol sa buhay at kahalagahan ng manggagawa sa ating daigdig. Katunayan, napakaganda ng huling taludtod ng kanyang tulang Bayani: "Taong walang saysay ang di Manggagawa!"

Halina't tunghayan natin ang dalawang tulang ito at namnamin ang masarap na lasa nitong tila pukyutan sa tamis dahil inaalay sa mayorya sa lipunan, ang manggagawa.

BAYANI 

ni Amado V. Hernandez

Ako'y manggagawa: butil ng buhangin

sa daa'y panambak, sa templo'y gamit din;

buhay ko'y sa Diyos utang nga marahil,

ngunit ang palad ko'y utang din sa akin.

Alam ko ang batas: "Tao, manggagaling

sa sariling pawis ang iyong kakanin."

Hubad ang daigdig nang ako'y sumilang

at pikit ang mata ng sangkatauhan:

dahilan sa aki'y kaharia't bayan

ang nangapatayo sa bundok at ilang,

aking pinasikat sa gabi ang araw

at tinanlawan ko ang diwa't ang buhay.

Ako ang nagbangon ng Gresya at Roma,

ako ang nagbagsak sa palalong Troya;

ang mga kamay ko'y martilyo't sandata –

pambuo't panggiba ng anumang pita!

Kung may kayamanan ngayong nakikita,

paggawa ko'y siyang pinuhunan muna!

Ako'y isang haring walang trono't putong,

panginoong laging namamanginoon,

daming pinagpalang binigyan ng milyon

ay ako't ako ring itong pataygutom;

sila ay sa aking balikat tumuntong,

naging Mamo't Nabod ang dati kong ampon!

Sambundok na ginto ang aking dinungkal,

kahi't na kaputol, di binahagihan!

ang aking inani'y sambukiring palay,

nguni't wala akong isaing man lamang!

ang buhay ng iba'y binibigyang-buhay

habang nasa bingit ako ng libingan!

Ang luha ko't dugo'y ibinubong pawa

sa lupang sarili, nguni't nang lumaya,

ako'y wala kahi't sandakot na lupa!

Kung may tao't bayang nangaging dakila,

karaniwang hagda'y akong Manggagawa,

nasa putik ako't sila'y sa dambana!

Kung kaya sumulong ang ating daigdig,

sa gulong ng aking mga pagsasakit;

nilagyan ang tao ng pakpak at bagwis,

madaling nag-akyat-manaog sa langit;

saliksik ang bundok, ang bangin at yungib,

ang kailaliman ng dagat, saliksik!

Ang mga gusali, daan at sasakyan,

ay niyaring lahat ng bakal kong kamay;

sa tuklas kong lakas – langis, uling, bakal,

naghimala itong industria't kalakal;

nguni't lumawak din naman ang pagitan

ng buhay at ari... nasupil ang buhay!

Ang mundo'y malupit: ngayo't ako'y ako,

nakamihasnan nang dustain ng mundo

gayon pa ma'y habang ang tao ay tao,

gawa ang urian kung ano't kung sino;

batong walang ganda'y sangkap ng palasyo,

sanggol sa sabsaba'y naging isang Kristo.

Tuwi na'y wal'in man ako ng halaga,

iyan ay pakanang mapagsamantala;

ang ginto, saan man, ay gintong talaga,

ang bango, takpan man, ay di nagbabawa;

itakwil man ako ng mga nanggaga,

walang magagawang hadlang sa istorya!

Kung di nga sa aki'y alin kayang bagay

ang magkakasigla at magkakabuhay?

Puhunan? Likha ko lamang ang Puhunan!

Bayan? At hindi ba ako rin ang Bayan?

Walang mangyayari pag ako ang ayaw,

mangyayaring lahat, ibigin ko lamang!

Sa wakas, dapat nang ngayo'y mabandila

ang karapatan kong laong iniluha,

ang aking katwiran ay bigyan ng laya

at kung ayaw ninyo'y ako ang bahala

sa aking panata sa pagkadakila...

Taong walang saysay ang di Manggagawa!

Mayo 1, 1928

ISANG TULA SA MANGGAGAWA

ni Amado V. Hernandez

I

Ako'y manggagawa: butil ng buhangin

Sa dagat ng buhay ay masuliranin,

Nguni't ang palad ko'y utang din sa akin!

Sa sariling pawis pinapanggaling

Ang dinadamit ko't aking kinakain.

II

Hubad ang daigdig nang ako'y sumilang

At pikit ang mata ng sangkatauhan,

Dahilan sa aki'y kahariharian

Ang nangapatayo sa bundok at ilang,

Pinapagningning ko ang dating karimlan.

III

At ang kabihasnan ng buong daigdig

Ay bunga ng aking mga pagsasakit

Ang Kapwa ko tao'y binigyan ng bagwis

Upang makalipad hanggang himpapawid!

Utang din sa aking paggawa kung bakit,

Ang pusod ng dagat ay nasasaliksik!

IV

Ang mga gusali, dagat at sasakyan

Ay nalikhang lahat ng bakal kong kamay,

Ang ginto at pilak, ang uling at bakal,

Ay dahil sa akin kung kaya't nabungkal,

Ako'y manggagawa ng maraming bagay

Pangalawang Diyos sa lupang ibabaw.

V

Gayon ma'y malimit dustain ako,

Ang munti'y talagang dustain sa mundo

Subali't ang bakal, hamak ma'y alam kong

Nagagawang baril, gulok, punglo, maso...

Ang buhangi'y sangkap sa isang palasyo't

Ang bato ang siyang haligi ng templo!

VI

Madalas man akong pawalang halaga

Ang uri ko'y hindi mababawasan pa:

Ang ginto saan ma'y napagkikilala,

Ang bango takpan ma'y hindi nagbabawa!

Ako ay bayaning bisig ang sandata,

Ang pawis ko'y lakas, buhay at pag-asa!

VII

Anak pawis akong dukha at maliit,

Ang tahana'y dampa na pawid ang atip,

Nguni't ang dambanang pinakamarikit

Ay utang sa aking matipunong bisig

At ang boong yaman sa silong ng langit

Ay mula sa aking kasipaga't pawis!

VIII

Pagmalasin ninyo! Tila isang anghel

Ng pagkakaisang sa langit nanggaling,

Larawan ng Bayang maganda't mahinhin

Na wala nang gapos ng pagkaalipin,

Liwayway ng layang darating, darating,

At mamamanaag paglipas ng dilim!

Pawis, Hunyo 5, 1946

Ang dalawang tulang ito'y patunay ng maalab na pagmamahal ni Ka Amado V. Hernandez sa mga manggagawang kanyang pinaglingkuran. Bilang isang batikan at iginagalang na lider-manggagawa, matatandaang si Ka Amado ay naging haligi ng Congress of Labor Organizations (CLO), na isang samahan ng manggagawang nagtataguyod ng pagbabagong panlipunan. Noong Mayo 5, 1947, pinangunahan niya ang pinakamalaking welgang bayan noon. Nang maging pangulo siya ng CLO ay pinangunahan niya ang paglulunsad ng malaking pagkilos ng manggagawa noong Mayo 1, 1948.

Mabuhay ang alaala ni Ka Amado V. Hernandez at ang kanyang mga tula para sa kilusang paggawa!

Highway 54 noon, EDSA ngayon

HIGHWAY 54 NOON, EDSA NGAYON

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Isa sa pinakamakasaysayang pook sa ating bansa ang EDSA o Epifacio de los Santos Avenue. Mula sa monumento ni Bonifacio sa Lungsod ng Caloocan hanggang sa SM Mall of Asia sa Lungsod ng Pasay ang kahabaan ng EDSA. Bago ito tinawag na EDSA, ito'y tinawag munang Highway 54.

Pinangalanan muna itong North and South Circumferential Roas matapos itong magawa noong 1940 na pinangunahan ng mga inhinyerong sina Florencio Moreno at Osmundo Monsod. Ngunit may nagsasabing pinangalanan muna itong Junio 19 bilang pagpupugay sa petsa ng kapanganakan ng ating pambansang bayaning si Jose Rizal.

Matapos ang Ikalawang Daigdigang Digmaan, pinangalanan na itong Highway 54. Subalit bakit Highway 54? Dahil ba ito'y 54 kilometro ang haba. Ngunit ayon sa ilang pananaliksik, ito'y nasa 23.8 kilometro lamang o 14.8 milya.

May nagsasabi namang ang kahabaang ito ng Highway 54 ay itinayo ng 54th Army Engineering Brigade, kung saan kinuha ang numerong 54. Kumbaga ito ang highway na ginawa ng 54th Army Engineering Brigade kaya Highway 54.

Noong ika-7 ng Abril, 1959 ay nilagdaan ang Batas Republika Blg. 2140 kung saan pinangalanang EDSA ang Highway 54. Narito po ang teksto ng isa sa pinakamaikling batas na naisagawa.

Republic Act No. 2140

An Act Changing the Name of Highway 54 in the Province of Rizal to Epifanio de los Santos Avenue in Honor of Don Epifanio de Los Santos, a Filipino Scholar, Jurist and Historian

Section 1. The name of Highway 54 in the Province of Rizal is changed to Epifanio de los Santos Avenue in honor of Don Epifanio de los Santos, a son of said province and the foremost Filipino scholar, jurist and historian of his time.

Section 2. This Act shall take effect upon its approval.

Approved, April 7, 1959.

Inaprubahan ang batas noong ika-7 ng Abril 1959 bilang pagpupugay sa kapanganakan ni Ginoong Epifanio de los Santos, na isinilang noong ika-7 ng Abril, 1871 sa Malabon, at namatay noong ika-28 ng Abril, 1928 sa Maynila. Kilala siya bilang si Don Panyong.

Tiyak na matutuwa ang mga may kaalaman sa wikang Espanyol pag naririnig nila ang pangalang Epifanio de los Santos, na sa Ingles ay nangangahulugang epiphany of the saints. At sa wikang Filipino ay pagpapahayag ng mga banal. Sa Bibliya, ang kwento ng Epiphany ay nakaugnay sa unang tatlong ebanghelista na sina Mateo, Markus at Lukas, at ayon umano sa Mateo 2:1-12, ito ay pagpapahayag ng Kristo sa mga Hentil na kinakatawan ng tatlong Haring Mago.

Si Don Panyong o Epifanio de los Santos ay kilalang Pilipinong historyador, kritiko sa panitikan at sining, dalubhasa sa batas, tagausig, iskolar, arkiwista, pintor, makata, musikero, tagasalin, mamamahayag, patnugot, tagapaglathala, at marami pang iba. Hinirang siya noong 1925 ni Gobernador Heneral Leonard Wood bilang Direktor ng Philippine Library and Museum.

Si Epifanio de los Santos ay itinuturing na isa sa mga pinakamahusay na Pilipino manunulat sa Espanyol ng kanyang panahon at ritinuturing na henyo sa panitikan. Siya ang unang Pilipinong naging kasapi ng  Spanish Royal Academy of Language, Spanish Royal Academy of Literature and Spanish Royal Academy of History in Madrid.

Naglingkod din sa Epifanio de los Santos bilang katulong na patnugot ng rebolusyonaryong pahayagang La Independencia, gamit ang sagisag-panulat niyang G. Solon. Kasapi rin siya ng Kongreso ng Malolos. Isa rin siya sa mga nagtatag ng iba pang pahayagan, tulad ng  La Libertad, El Renacimiento, La Democracia, at La Patria. At nakapaglathala rin ng kanyang akda sa mga publikasyong  Algo de Prosa (1909), Literatura Tagala (1911), El Teatro Tagala (1911) Nuestra Literatura (1913), El Proceso del Dr. José Rizal (1914), at Folklore Musical de Filipinas (1920).

Kasapi rin siya ng "Samahan ng Mga Mananagalog" na pinasimulan ni Felipe Calderon noong 1904, at kinabibilangan din nina Lope K. Santos, Rosa Sevilla, Hermenigildo Cruz, Jaime C. de Veyra at Patricio Mariano. Siya rin ang nagsalin ng Florante at Laura ni Francisco Balagtas sa wikang Kastila.

Ang ipangalan sa kanya ang isang mahabang kalsada ay isa nang malaking karangalan, pagkat ang mga nagawa niyang ambag sa ating bayan ay hindi matatawaran. Naukit na ang pangalang Epifanio de los Santos sa ating kasaysayan, lalo na noong Rebolusyong EDSA ng 1986, kung saan pinabagsak ng nagkakaisang pagkilos ng mga Pilipino ang kinamumuhiang diktador na dahilan ng maraming pagpatay at pagyurak sa karapatang pantao.

Ang mapayapang Rebolusyong EDSA na ito na ginawang halimbawa ng marami pang bansa upang ibagsak din ng kanilang mamamayan ang mapaniil nilang pamahalaan. Patunay dito ang Singing Revolution sa Estonia, Latvia at Lithuania (1988), Velvet Revolution sa Czechoslovakia (1989), Bulldozer Revolution sa Yugoslavia (2000), Edsa 2 Revolution sa Pilipinas (2001), Rose Revolution sa Georgia (2003), Orange Revolution sa Ukraine (2004), Cedar Revolution sa Lebanon (2005), Tulip Revolution sa Kyrgystan (2005), Jasmine Revolution sa Tunisia (2011), at Day of Anger Revolution sa Egypt (2011). Bagamat may mga hindi nagtagumpay, tulad ng 8888 Uprising sa Burma (1988), Tiananmen Students Protest sa Tsina (1989), Edsa 3 Urban Poor Revolution sa Pilipinas (2001), at Saffron Revolution sa Burma (2007).

Epifanio de los Santos Avenue. EDSA. Hindi lang ito lansangan na lagi nating naiisip na sobra ang trapik. Lansangan din ito na tunay na makasaysayan sa ating bansa, na ipinangalan sa isang maaari din nating ituring na bayani dahil sa dami ng kanyang nagawa para sa ating bayan.

Mga pinagsanggunian:

http://filipinolibrarian.blogspot.com/2006/02/epifanio-de-los-santos-avenue.html

http://www.answers.com/Q/Why_was_EDSA_named_HIghway_54

http://en.wikipilipinas.org/index.php/Epifanio_de_los_Santos_Avenue

https://en.wikipedia.org/wiki/Epifanio_de_los_Santos