Linggo, Nobyembre 17, 2024

Dagdag dugo muli

DAGDAG DUGO MULI

mababa na naman ang kanyang hemoglobin 
di pa abot ng otso, nasa syete pa rin
dapat ay dose, ang normal na hemoglobin 
kaya isang bag pa ng dugo'y isinalin

pandalawampu't limang araw namin doon
sa ospital, at nagninilay pa rin ngayon 
bakit ba laging mababa ang antas niyon
kaya ngayon, muling ginawa'y blood transfusion 

umaasa pa ring gagaling din si misis
mula sa sakit niyang kaytagal tiniis
problemang kinakaya kahit labis-labis
animo'y tinik sa dibdib na di maalis

kalagayan ni misis nawa'y bumuti na
at hemoglobin niya'y mag-normal na sana

- gregoriovbituinjr.
11.17.2024

* mapapanood ang bidyo sa kawing na: https://fb.watch/vVGAOey08J/ 

Palaisipan at payo

PALAISIPAN AT PAYO

lahat ng problema'y may kasagutan
kumbaga sa tanong, sinasagutan
tulad din ng mga palaisipan
salita'y hanapin ang kahulugan

nagpapayo sa mga problemado
bata, matanda, karaniwang tao
bigyang tugon ang mga tanong nito
na pinag-iisipan ding totoo

sa payo't palaisipan, salamat
pagkat kayrami nang nadadalumat
samutsaring damdamin, dusa, sumbat
ligalig, lungkot, paghihirap, gulat

tara, krosword ay atin ding laruin
pagkat ito'y malaking tulong na rin
baka payo nila'y payo sa atin
talastasan itong dapat alamin

- gregoriovbituinjr.
11.17.2024

* litrato mula sa pahayagang Pilipino Star Ngayon, Nobyembre 17, 2024, p.10

Pagtula habang nasa ospital

PAGTULA HABANG NASA OSPITAL

inaaliw ko ang sarili sa pagtula
sa ospital, kay misis ay nagbabantay pa
dito sa silid ay maraming nakakatha
suwero, higaan, pagkain, medisina

pati na samutsaring terminong medikal
ay nababatid pag doktor ay pinakinggan
na mga salitang ngayon ay inaaral
at aking isinasalin sa panulaan

ano ang blood clot, blood transfusion, blood extraction
infection of blood, bakit malapot ang dugo
matindi rin ang lagi niyang menstruation 
na madalas sa pad ang dugo'y buo-buo

bituka'y barado, inoperahan siya
hemoglobin niya'y syete, imbes na dose
rare case, ang sabi ng mga doktor sa kanya
nakikinig na lang ako't walang masabi

- gregoriovbituinjr.
11.17.2024

Sputum at rectum

SPUTUM AT RECTUM

maraming terminong medikal
ang natutunan sa ospital
halimbawa nito'y sputum
at laging narinig na rectum

na plema pala ang sputum
habang rectum naman ay tumbong
sinusuri ang ihi't dumi
anong kulay ng plema't tae

naalala ko sa sputum
at rectum ang Rerum Novarum
na noon pa'y nababatid ko
sulat ng Papa sa obrero

kaya sa tagal sa ospital
kayraming salitang medikal
ang akin nang natututunan
lalo't ospital na'y tahanan

iyang thrombosis of the portal
splenic and mesenteric veins
acquired hospital pneumonia
bacteria, anemia, mayoma

blood extraction, mga termino
pang ngayo'y inuunawa ko
habang nakabantay kay misis
na sa sakit ay nagtitiis

- gregoriovbituinjr.
11.17.2024

Sabado, Nobyembre 16, 2024

Hustisya sa biktimang taga-UP

HUSTISYA SA BIKTIMANG TAGA-UP

kahindik-hindik ang nangyari
sa isang staff mula UP
na dahil sa bugbog at palo
buhay ng biktima'y naglaho

nobyo ang pangunahing suspek
biktima'y nagtamo: traumatic 
blunt injuries sa dibdib, leeg
balitang nakapanginginig

nasabing magkatipang iyon 
magkasama raw sa La Union
bago pa umakyat ng Benguet
subalit nangyari'y kaylupit 

ang sigaw natin ay hustisya
hustisya'y kamtin ng biktima
katarungan sa binibini
hustisya sana'y hindi bingi

- gregoriovbituinjr.
11.15.2024

* ulat mula sa pahayagang Abante Tonite, Nobyembre 15, 2024, pahina 1 at 2

Ang kadakilaan, ayon kay Mike Tyson

ANG KADAKILAAN, AYON KAY MIKE TYSON 

dalawang larawan ang naroong ipinakita
si Floyd Mayweather na bodyguard ang mga kasama
at si Manny Pacquiao na napalibutan ng masa 

habang nasa gitna yaong sinabi ni Mike Tyson
hinggil sa kadakilaan, kaygandang laman niyon
na pag pinagnilayan mo'y kaybuting nilalayon

sinong dakila, sino nga ba ang tunay na baliw
anang isang awiting Pinoy na nakakaaliw
at mababatid sa masa sino ang ginigiliw

si Mike Tyson ang isa sa mga iniidolo
sa heavyweight ng isports na boxing sa buong mundo 
sinabi niyang iyon ay pinagtiwalaan ko

na ang pagiging dakila'y pagkilala ng bayan
at di pagsanggalang ng sarili sa mamamayan
salamat, Mike, sa kahulugan ng kadakilaan 

- gregoriovbituinjr.
11.16.2024

* litrato mula sa fb page ng Boxing TV
* Mike Tyson: "Greatness is not guarding yourself from the people; greatest is being accepted by the people."

Laro sa app game ng selpon

LARO SA APP NG SELPON

habang nagbabantay sa ospital 
sa selpon ay naglalaro ng app
nang di mainip o matigagal
madaling araw o gabing ganap

pinaglalaro muna ang isip
di makatulog, nais humimbing
kung anu-ano ang nalilirip
na nais tulain habang gising

nagninilay habang naglalaro
habang minsan ay nakatulala
sa laro't utang ba'y mahahango
isipin anong dapat magawa 

at pag may nanilay sa maghapon
ay tiyak may tulang laan doon 

- gregoriovbituinjr.
11.16.2024

* litrato mula sa app game na Twisted Rope, Level 29

Banderang Tad-Balik

BANDERANG TAD-BALIK

sa isang rali ko iyon nakunan
baliktad ang watawat ng samahan
pinuna agad ang mga may tangan
kaya agad nilang inayos naman

baka sa rali nababaguhan pa
sa init ng araw pinayong nila
unang beses tumangan ng bandera
subalit handa sa pakikibaka 

sila'y pinakiusapan lang natin
di sinigawan maging sila'y lumpen
ang mahalaga sila'y nakinig din
silang kaisa sa ating mithiin

baliktad man yaong sa KPML
ang layunin nila'y di mapipigil
na sa puso't diwa nakaukilkil 
na ang bulok na sistema'y masupil

- gregoriovbituinjr.
11.16.2024

* litratong kuha ng makatang gala sa isang rali sa Commonwealth Avenue, Lungsod Quezon, kasabay ng panawagang Climate Emergency, Nobyembre 15, 2024 ng umaga
* KPML - Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod

Huwebes, Nobyembre 14, 2024

Ligalig

LIGALIG 

Kahapon, Nobyembre 13, alas-kwatro pa lang ng madaling araw ay nagtungo na ako sa Lung Center sa Quezon Avenue upang pumila sa PCSO. Hihingi sana ako ng tulong sa PCSO dahil malaki na ang hospital bill sa ospital. Nakaratay si misis doon.

Subalit sabi ng gwardya, wala na ang PCSO roon since pandemic. Nabigla ako.

Saan lumipat, tanong ko. Sa Shaw Blvd sa Mandaluyong. Kaya agad akong lumabas sa Lung Center, sumakay ng dyip hanggang Edsa.

Agad sumakay ng MRT patungong Shaw Blvd. Pagdating sa Manuela na ngayon ay Star Mall, sa terminal ng dyip, tinanong ko sa driver saan ang PCSO. Mga 250 meters lang, pwede mong lakarin.

Ah, kaya hindi na ako sumakay ng dyip. Nilakad ko na lang. Hanggang matanaw ko ang gusaling may malaking nakasulat na PCSO. Pasadong alas-singko na ako nakarating.

Pinadaan ako sa likod ng PCSO, habang may gwardya rin sa harap. Nabigyan ako ng guard ng stub number 4. Ibig sabihin, pang-apat ako sa pila. Sinabi rin ng guard na walang walk-in. Nakupo. walk-in ako. Aba'y dalawang linggo na kaming nag-aabang sa onlayn. Kaya sabi ni misis, pumila na lang.

Alas-otso pa pala ang bukas, kaya higit dalawang oras din akong naghintay. Bago mag-9 ng umaga ay tinawag na ako. Nag-usap kami ng taga-PCSO. Wala munang walk-in, sabi niya. Nilabas ko ang mga dokumento. Tiningnan niya iyon at nagbigay lang ng payo subalit sinabi niyang pulos onlayn na ang transaksyon sa PCSO.

Ikasiyam ng umaga, lumabas na ako ng PCSO. Nilakad ang patungong MRT. Sumakay patungong Cubao station.

Aba'y nakalampas ako ng baba. Hindi ko napansing Cubao na pala. Tumayo ako nang umandar na muli ang tren patungong sunod na istasyon. Nakita ko ang QMart. Kaya nakalampas nga ako. Bumaba na ako sa GMA-Kamuning station.

Sumakay muli pabalik ng Cubao. Pagdating ng Cubao ay sumakay ng dyip pabalik sa ospital.

Marahil kaya ako nakalampas ay ligalig na ako, kaunti rin ang tulog. Paano ba mababayaran ang higit Isang milyong pisong halaga ng hospital bill, gayong pultaym akong tibak. Si misis ang may sweldo bilang social worker.

Dahil ako ang asawa, sa pangalan ko naka-address ang sulat mula sa billing station. Ako ang sinisingil. Sinisingil ay isang pultaym na tibak. Paano ka hindi maliligalig? Buti, hindi ako natatabig ng sasakyan o nabubundol habang tumatawid.

naliligalig, litong-lito na
natutulala, grabe talaga
sa ospital, milyon ang halaga
ng paggamot kay misis, di ko na
alam saan kukuha ng pera

aktibistang pultaym ang tulad ko
kumikilos gayong walang sweldo
nasa ospital pa ang misis ko
mga babayaran ba'y paano
subalit lahat ay gagawin ko

sa PCSO aking nilakad
ang mga dokumentong kinalap
mga ahensya'y puntahang sukat
ligalig at pagod man sa lakad
ay gagawin ko pa rin ang lahat

- gregoriovbituinjr.
11.14.2024

Miyerkules, Nobyembre 13, 2024

Pabahay at karapatan, pinaglaban ni Ka Edwin

PABAHAY AT KARAPATAN, PINAGLABAN NI KA EDWIN

mahahalagang isyu ang ipinaglaban
ni Ka Edwin: ang pabahay at karapatan
nais niya'y maayos na paninirahan
at maitayo ang makataong lipunan

di dapat maagrabyado kahit dukha man
mga nanay ng na-EJK, tinulungan
naaapi'y tinuruan ng karapatan
ipinaglaban ang hustisyang panlipunan

mabuting kakosa, mabuting kaibigan
sa mga nakasalamuha n'yang lubusan
sa PhilRight, ZOTO, KPML, PLM man
TFD, Ex-D na kanyang pinamunuan

taaskamaong pagpupugay, comrade Edwin
daghang salamat sa pinagsamahan natin
sa marami, bayani kang maituturing
mga pinaglaban mo'y itutuloy namin

- gregoriovbituinjr.
11.12.2024

* ito ang ikalawang tulang binasa ng makatang gala noong lamay ng Nobyembre 12, 2024
* kuha ng isang kasama ang litrato sa isang pulong ng Ex-D sa Sampaloc, Maynila
* EJK - extrajudicial killings
* ZOTO - Zone One Tondo Organization
* KPML - Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod
* PLM - Partido Lakas ng Masa
* TFD - Task Force Detainees (of the Philippines)
* Ex-D - Ex-Political Detainees Initiative

Martes, Nobyembre 12, 2024

Infusion complete

INFUSION COMPLETE

pag tumunog na ang aparato
"infusion complete", ang sabi rito
ang nars ay agad tatawagin ko
dextrose na'y tatanggaling totoo

kayraming suwerong nakakabit
kay misis, tila paulit-ulit
mga pasa sa braso'y malimit
turok dito't doon, anong sakit

patuloy lang akong nagbabantay
sa ospital, dito naninilay
ang maraming tula't bagay-bagay
sana'y gumaling na siyang tunay

pandalawampu't isang araw na
namin sa ospital, umaasa
akong siya'y gagaling talaga
sa sakit na dinaranas niya

- gregoriovbituinjr.
11.12.2024

* mapapanood ang bidyo sa kawing na: https://fb.watch/vOmcTYVzly/ 

Pagpupugay kay kasamang Edwin

PAGPUPUGAY KAY KASAMANG EDWIN

taaskamaong pagpupugay, comrade Edwin
na higit dalawang dekada ang nagdaan
noong dumalaw kayo ni Omar sa akin
habang hinihimas ko'y rehas sa piitan

tandang-tanda ko pa ang pangyayaring iyon
sa piitan tayo unang nagkakilala
hanggang dumating din ang asam na panahon 
ng paglaya't muling naging lingkod ng masa 

sa Ex-D Initiative, ako'y niyaya mo
sa grupo ng dating political prisoners
at doon kumilos, aktibong naging myembro
sigaw natin: Free All Political Prisoners!

pagpupugay, Ka Edwin, sa iyong pagpanaw 
isa kang inspirasyon sa mga kauri
ang mga nagawa mo'y magsisilbing tanglaw 
paalam, Kasamang Edwin, hanggang sa muli

- gregoriovbituinjr.
11.12.2024

Lunes, Nobyembre 11, 2024

Bone marrow biopsy

BONE MARROW BIOPSY

isinagawa kagabi
ng mga doktor
yaong bone marrow biopsy
sa aking misis
bone marrow pala'y bulalo
ng ating buto
pangatlong testing na iyon
sa isyung blood clot
o pamumuo ng dugo
na nagbara na
sa kanyang mga bituka
di makapasok
ang nutrients at oxygen
baka mabulok
ang ilang mga bahagi
niyong bituka
pag di agad naagapan
nag-surgery na
hanggang ngayon di pa batid
ng mga doktor
ang sanhi bakit nag-blood clot
sa may bituka
negative ang unang testing
at pangalawa
ikatlo pag nag-positive
matutukioy na
ang sanhi ng pagba-blood clot
nang malapatan
na ng kaukulang lunas
upang si misis
ay gumaling na sa sakit
na dinaranas

- gregoriovbituinjr.
11.11.2024

Linggo, Nobyembre 10, 2024

SalĂ  ng ina

SALĂ€ NG INA

ano kayang klase siyang ina?
na binugaw ang apat na anak
na edad dalawa, apat, anim
at panganay na labingdalawa

paglabag na iyon sa OSAEC
o batas na Online Sexual Abuse
and Exploitation of Children, bakit
niya nagawa'y salang kaylupit 

sadyang kawawa ang mga bata 
sa nakagugulat na balita 
sa hirap ng buhay, ang nagawa
ng ina'y krimen, kaytinding salĂ 

paano pag anak na'y lumaki?
sila kaya sa ina'y kakampi?
ang ina ba nila'y masisisi?
o salang ito'y isasantabi

- gregoriovbituinjr.
11.10.2024

* ulat mula sa pahayagang Bulgar, 11.10.2024, p.2

Sabado, Nobyembre 9, 2024

Hemoglobin

HEMOGLOBIN

nang dinala ko na sa ospital si misis
mababa na pala ang kanyang hemoglobin
terminong iyon ay noon ko lang narinig
red blood cell na'y di makabigay ng oxygen

maraming terminong dapat kong matutunan
nang maunawaan ang mga kahulugan
terminong medikal na dapat kong malaman
upang si misis ay aking maalagaan

limang punto lamang ang hemoglobin niya
ang normal pala niyon ay labingdalawa
unang linggo pa lang, ilang bag ng dugo na
sa mga testing, nakitang anemic siya

at kagabi, muling sinalinan ng dugo
si misis, ako naman ay nakatalungko
ramdam ko ang kanyang pagdurusa't siphayo
minamasdan ko siya't talagang hapong-hapo

- gregoriovbituinjr.
11.09.2024

* litratong kuha sa ika-18 araw namin sa ospital

Biyernes, Nobyembre 8, 2024

Salin ng tula ni Charlie Chaplin

SALIN NG TULA NI CHARLIE CHAPLIN
Malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nilason ng kasakiman ang diwa ng tao,
na binarikadahan ng poot ang daigdig,
na ala-gansang hinakbangan tayo sa dusa't
pagdanak ng dugo.

Nakagawa tayo ng mabilis,
subalit sarili natin ay ipiniit.
May makinaryang ang bigay ay kasaganaan
ngunit nilulong tayo sa pangangailangan.

Ginawa tayong mapanlait ng ating nalalaman;
ang ating talino, matigas at hindi mabait,
Labis tayong nag-iisip at kaunti ang nararamdaman.

Higit pa sa makinarya,
kailangan natin ang sangkatauhan.
Higit pa sa talino,
kailangan natin ng kabutihan at pagkamahinahon.

Kung ang mga katangiang ito'y wala
buhay ay magiging marahas at lahat ay mawawala.

~ Charlie Chaplin

* ang mga litrato ay mula sa isang fb page
11.08.2024

Si Sir Charles Spencer Chaplin, Jr., KBE (Abril 16, 1889 – Disyembre 25, 1977), mas kilala bilang Charlie Chaplin, ay isang Ingles na komedyanteng aktor at tagagawa ng pelikula na nagkamit ng mga parangal sa Academy Awards. Naging isa sa mga pinakasikat na artista, gayon din bilang isang tagagawa ng pelikula, kompositor at musikero noong nauna at gitnang panahon ng "Klasikong Hollywood" ng pelikulang Amerikano. (Wikipedia)

A poem by Charlie Chaplin

Greed has poisoned men's souls,
has barricaded the world with hate,
has goose-stepped us into misery
and bloodshed.

We have developed speed,
but we have shut ourselves in.
Machinery that gives abundance
has left us in want.

Our knowledge has made us cynical;
our cleverness, hard and unkind.
We think too much and feel too little.

More than machinery,
we need humanity.
More than cleverness,
we need kindness and gentleness.

Without these qualities,
life will be violent and all will be lost.

Barya lang po sa umaga

BARYA LANG PO SA UMAGA

nagtraysikel ako upang puntahan
ang pinapakay sa isang tanggapan
upang pagamutan ay mabayaran
upang hirap ng loob ay maibsan

nag-aayos ng mga dokumento
para sa guarantee letter na ito
pupuntahan ang mga pulitiko
DSWD at PCSO

nasa ospital pa kasi si misis
dahil sa sakit niyang tinitiis
sa ospital ay maagang umalis
kaya dapat pagkilos ko'y mabilis

buti't sa bulsa ko'y may mga barya
ika nga, "barya lang po sa umaga"
ang aking misis nawa'y gumaling na
sabi, habang may buhay, may pag-asa

- gregoriovbituinjr.
11.08.2024

* kuha ang litrato, Nobyembre 7, 2024

Huwebes, Nobyembre 7, 2024

Babantayan kita magdamag

BABANTAYAN KITA MAGDAMAG

mahal ko, ako'y narito lang
upang punan ang pagmamahal
di man ngayon makapaglibang
dahil narito sa ospital

gagawin ko ang makakaya
kahit ikaw ay nahihimbing
patuloy pa ring umaasa
na ikaw talaga'y gagaling

habang nariyang nakaratay
tandaang naririto ako
hindi magsasawang magbantay
sa ospital para sa iyo

nawa'y lalagi kang matatag
nang gumaling na't mapanatag

- gregoriovbituinjr.
11.07.2024

Miyerkules, Nobyembre 6, 2024

Tricyle blg. 001

TRICYCLE BLG. 001

bilang 001 ang tricycle kong nasakyan
ibig sabihin una siya sa listahan
naisip ko ngang 007 ay abangan
parang James Bond 007, lilitratuhan

at gagawan ko iyon ng mahabang tula
marahil maikling kwento o kaya'y dula
na sinakyan iyon ng mga manggagawa
na serbisyo sa bayan ay mahaba-haba

natsambahan ko lamang makasakay doon
habang tinatrabaho yaong nilalayon
habang nararamdaman sa sikmura'y gutom
habang wala nang oras sa paglilimayon

tricycle 001 at James Bond 007
nakakatuwang karanasan na sa akin
tricycle 007 sana'y masakyan din
upang may tula't kwento akong kakathain

- gregoriovbituinjr.
11.06.2024

* kuha sa tricycle na nasakyan ng makatang gala, Nobyembre 6, 2024

Martes, Nobyembre 5, 2024

Pang-14 na araw na namin sa ospital

PANG-14 NA ARAW NA NAMIN SA OSPITAL

hanggang ngayon, nagbabantay pa sa ospital
kay misis na nakaratay na ng matagal
panglabing-apat na araw na namin dito
ang asam ko'y gumaling na siyang totoo

ako ang bantay dahil ako ang asawa
at ang mahalaga ay lalakarin ko pa
ang dokumento upang humingi ng tulong
sa ilang ahensyang maaaring tumugon

salamat din kay Regine na kasama niya
sa trabaho na umaasiste talaga
halinhinan kami sa pagbantay kay Libay
na kapara ng ilaw sa gabi'y patnubay

kaytindi na ng sakit niyang tinitiis
na sa pang-apat na araw siya'y tinistis
ng mga doktor pagkat malapot ang dugo
na nagbabara sa bituka, ay, nakupo

sana'y umalwan na ang kanyang pakiramdam
at gumaling nawa sa kanyang karamdaman
lahat ng asam na tulong sana'y dumating
at si misis sa kanyang sakit na'y gumaling

- gregoriovbituinjr.
11.05.2024

Abito at sotana

ABITO AT SOTANA

akala ko'y pareho ang abito at sutana
subalit sa palaisipang ito'y magkaiba
Siyam Pababa: Damit ng pari; Sagot: Abito
na kaiba naman sa Damit ng sakristan dito

Apatnapu't Isa Pahalang: Damit ng sakristan
Sagot: Sotana; magkaiba nga ng kahulugan
subalit sa ibang palaisipan, ang sotana
at abito ay magsingkahulugan sa kanila

na sa palaisipang ito'y pinag-ibang sadya
kaya may bagong natutunan ang abang makata
ang pari at sakristan ay may magkaibang baro
kahit parehong puti ay agad mong mahuhulo

ang sotana'y sa sakristan, ang abito'y sa pari
sa mga kahulugan ay may bagong nahahawi
dagdag-kaalaman at paglalaro ng salita
na magagamit sa sanaysay, kwento't ibang akda

- gregoriovbituinjr.
11.05.2024

* mula sa pahayagang Pang-Masa, Nobyembre 5, 2024, p.7

Lunes, Nobyembre 4, 2024

Kwentong manananggal

KWENTONG MANANANGGAL

may multong sa kanya'y nagtanong:
"bakit ka kalahating multo?"
at ang sagot niyang pabulong:
"noon ay manananggal ako"

napakapayak ng istorya
ng nagmumultong manananggal 
kaya pala namatay siya
ay di nakita ang natanggal

niyang kalahating katawan
nang minsang sumikat ang araw
wala na siyang nabalikan
at siya'y tuluyang nalusaw

sa komiks man ay patawa lang
ni Mang Nilo na nagsalaysay
kwento ng kaibang nilalang
ngunit may lagim yaong taglay

- gregoriovbituinjr.
11.04.2024

* komiks istrip mula sa pahayagang Pang-Masa, Nobyembre 2, 2024, p.7

Na-redtag sa ospital

NA-REDTAG SA OSPITAL

akala ko'y sa pulitikal na gawain lamang
maaaring ma-redtag, pati pala sa ospital
pag halagang kalahati'y di agad nabayaran
iyan ang naranasan namin nang dito'y tumagal

pag redtag ka, lahat ng gamot ay bibilhin mo na
kahit madaling araw ay gigising ka talaga
paano kung disoras ka maghahanap ng pera
upang makabili ng kailangan sa parmasya

isa itong karanasang sadyang masalimuot
lalo't pakiramdam ko'y para bang binabangungot
lalo't mister ng pasyente'y tibak na walang sahod

napupuyat, walang tulog maghapon at magdamag
sa kalagayan ni misis dapat magpakatatag
lalo't hanggang dito sa ospital pa'y nare-redtag

- gregoriovbituinjr.
11.04.2024

Linggo, Nobyembre 3, 2024

Himaton ay YOU at YOUR

HIMATON AY YOU AT YOUR

sa cryptogram na palaisipan
YOU at YOUR ang himaton ko o clue
imbes THE o THEM ang kasagutan
dahil sinilip ang angkop dito

salamat sa dyaryo't may libangan
at pinagkakaabalahan ko
pag nagbabantay sa pagamutan
kay misis na naopera rito

kaysarap laruin ng cryptogram 
na pampatalas ng ating ulo
na talaga mong kagigiliwan
pampatay-inip at ehersisyo

- gregoriovbituinjr.
10.03.2024

* "When you change your thoughts, remember to also change your world." ~ Norman Vincent Peale
* mula sa Philippine Star, Nobyembre 3, 2024, p.2

18,756 ang inabusong bata noong 2023

18,756 ANG INABUSONG BATA NOONG 2023
Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Sa Philippine Star na may petsang Nobyembre 2, 2024, may dalawang sulatin hinggil sa karapatan ng mga bata. Ang una, na nasa pahina 4, ay pinamagatang "18,756 children's rights violations recorded in 2023" at ang Editoryal na nasa pahina 8 ay may pamagat namang "Protecting Children".

Narito ang apat na unang talata ng balita, na malaya nating isinalin sa wikang Filipino:

"Over 18,000 reports of child violations have been documented in the country for 2023, a majority of which were cases of rape and acts of lasciviousness, the Council for the Welfare of Children (CWC) said yesterday.

Based on the records of the Philippine National Police-Women and Children Protection Center, a total of 18,756 reports of child violation were logged for the year 2023. Of this number, 17,304 were “rape and acts of lasciviousness.”

“Since 2016, these are the top violations committed against children,” CWC executive director Angelo Tapales said.

According to him, this month’s 32nd celebration of the National Children’s Month (NCM) is focused on advocating an end to all forms of violence against children."

(Mahigit 18,000 ulat ng mga paglabag sa bata ang naidokumento sa bansa nitong 2023, karamihan dito'y pawang kaso ng panggagahasa at gawaing mahahalay, ayon sa Council for the Welfare of Children (CWC) kahapon.

Batay sa talaan ng Philippine National Police-Women and Children Protection Center, nakapagtala ng kabuuang 18,756 na ulat ng paglabag sa karapatan ng bata sa taong 2023. Sa bilang na ito, 17,304 ang “panggagahasa at gawaing mahahalay.”

"Mula 2016, ito ang mga nangungunang paglabag na ginawa laban sa mga bata," sabi ni CWC executive director Angelo Tapales.

Ayon sa kanya, ang ika-32 na selebrasyon ng National Children’s Month (NCM) ngayong buwan ay nakatuon sa pagsusulong ng pagwawakas sa lahat ng uri ng karahasan laban sa mga bata.)

Basahin naman natin ang unang apat na talata sa Editoryal, na malaya rin nating isinalin sa wikang Filipino.

"Aside from being the month for remembering the dead, November is also marked as National Children’s Month. Sadly, the situation for millions of Filipino children is grim.

The Department of Social Welfare and Development reported that at least 18,756 cases of child rights violations, many involving physical and sexual violence, were recorded nationwide in 2023. These were only the cases that were reported. Child welfare advocates say that many cases of domestic violence and sexual exploitation of children go unreported because the perpetrators are the victims’ parents or guardians themselves.

A 2020 study conducted by the United Nations Children’s Fund reported that the Philippines “has emerged as the center of child sex abuse materials production in the world, with 80 percent of Filipino children vulnerable to online sexual abuse, some facilitated even by their own parents.” Child welfare advocates say the COVID lockdowns worsened the problem, with children confined at home with their abusers.

The victims are typically too young to resist or understand that they are being abused. Among children who are old enough to understand, there are also those who genuinely believe they are helping their families survive, even if their parents are the ones subjecting the children to online sexual abuse and exploitation."

(Bukod sa buwan ng paggunita sa mga namatay, tinukoy din ang ang Nobyembre bilang National Children’s Month o Pambansang Buwan ng mga Bata. Nakalulungkot, mapanglaw ang kalagayan ng milyun-milyong batang Pilipino.

Iniulat ng Department of Social Welfare and Development na hindi bababa sa 18,756 ang kaso ng paglabag sa karapatan ng mga bata, na karamihan ay may kinalaman sa pisikal at sekswal na karahasan, ang naitala sa buong bansa noong 2023. Ito lang yaong kasong naiulat. Sinasabi ng mga tagapagtaguyod ng kapakanan ng bata na maraming kaso ng karahasan sa tahanan at sekswal na pagsasamantala sa mga bata ang hindi naiuulat dahil ang mga may sala mismo'y mga magulang o nag-aalaga mismo sa mga biktima.

Sa isang pag-aaral noong 2020 na isinagawa ng United Nations Children's Fund, naiulat na ang Pilipinas ay “lumitaw bilang sentro ng produksyon ng mga materyal ng sekswal na pang-aabuso sa mga bata sa mundo, kung saan 80 porsiyento ng mga batang Pilipino ang bulnerable sa onlayn na pang-aabusong sekswal, ang ilan ay ginawa mismo ng kanilang sariling magulang.” Sinabi ng mga child welfare advocate na pinalala ng COVID lockdown ang problema, kasama ang mga bata na nakakulong sa bahay kasama ang mga nang-aabuso sa kanila.

Kadalasang napakabata pa ng mga biktima upang labanan o maunawaan nilang sila'y inaabuso. Sa mga batang nasa hustong gulang na upang makaunawa, mayroon ding mga tunay na naniniwalang tinutulungan nilang mabuhay  ang kanilang pamilya, kahit na ginagamit ng kanilang mga magulang ang mga bata sa onlayn na sekswal na pang-aabuso at pagsasamantala.)

Nakababahala ang dalawang akdang itong lumabas sa Philippine Star, na sana'y matugunan ng mga kinauukulan, at maging ng mga mamamayan. Paano nga ba mababawasan ang ganyang pagsasamantala sa mga bata? Paano maiiwasang mismong mga magulang pa o mga nag-aalaga pa sa mga bata ang magsamantala sa kanila?

Mayroon tayong pandaigdigang kasunduan upang maprotektahan ang mga bata, tulad ng Convention on the Rights of the Child. Nakalagay nga sa isang talata sa Preambulo nito:

Isinasaisip na, gaya ng ipinahiwatig sa Deklarasyon ng mga Karapatan ng Bata, "ang bata, dahil sa kanyang pisikal at mental na kawalan ng gulang, ay nangangailangan ng mga espesyal na pananggalang at pangangalaga, kabilang ang naaangkop na legal na proteksyon, bago at pagkatapos ng kapanganakan",

Isinasaisip na, tulad ng ipinahiwatig sa Deklarasyon ng mga Karapatan ng Bata, "ang bata, dahil sa kanyang pisikal at mental na imatyuridad, ay nangangailangan ng mga espesyal na pananggalang at pangangalaga, kabilang ang naaangkop na legal na proteksyon, bago at pagkatapos ng kapanganakan",

Naiisip kong buong isalin sa wikang Filipino, kung sakaling wala pa, ang Convention on the Rights of the Child sa wikang Filipino, sa wikang madaling maunawa ng masa, ng mga guro at mga magulang, bilang munti kong ambag upang mabawasan o matigil na ang pang-aabuso sa mga bata. Sa ngayon, ang aking pananaw sa mga nabasa kong ulat at editoryal ay idinaan ko sa tula.

WAKASAN ANG PANG-AABUSO SA MGA BATA

ulat na'y higit labingwalong libong bata
ang inabuso noong nakaraang taon
ulat itong tunay na nakababahala
na dapat talagang pagtuunan ng nasyon

National Children's Month ang buwan ng Nobyembre
kaya nasabing isyu'y napag-uusapan
kinauukulan ba'y anong masasabi
upang gawang pang-aabuso'y mabawasan

kahit man lang sa tula'y aking maihatid
ang pag-aalala sa ganyang mga kaso
kahit man sa pagtula'y aking mapabatid
na mga bata'y di dapat inaabuso

naiisip kong maging ganap na tungkulin
bilang aktibista't makata'y maging misyon
Convention on the Rights of the Child ay isalin
sa wikang Filipino, ito'y nilalayon

malathala bilang pamplet o isaaklat
at maipamahagi sa maraming tao
nawa, masang Pilipino ito'y mabuklat
upang mapakilos sila hinggil sa isyu

11.03.2024

Sabado, Nobyembre 2, 2024

Sino si Norman Bethune?

SINO SI NORMAN BETHUNE?
Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Kasintunog ng apelyido kong Bituin ang Bethune (na binibigkas umano na silent e, tulad ng Betun). Nabasa ko noon ang buhay ni Norman Bethune bilang isang doktor na mula sa Canada.

Nabanggit ang kanyang pangalan sa Limang Gintong Silahis o Five Golden Rays na sinulat ni Mao Zedong. Tungkol ito sa pagkilala kay Bethune nang mamatay siya, at binigyan ng luksang parangal.

Isang doktor ng rebolusyong Tsino si Norman Bethune. 

Tulad ng doktor na si Che Guevara, na isinalin ko ang kanyang akdang Rebolusyonaryong Medisina, pumasok sa utak ko si Norman Bethune. Nagsaliksik pa ako hinggil sa kanya, lalo na't naglingkod siya sa Partido Komunista ng Tsina bilang siruhano o surgeon.

Dalawang doktor na naglingkod sa masa, na muling binabalikan ko ngayon, dahil na rin sa pagkakaratay ni misis sa ospital. Habang ako naman ay isang aktibistang nagrerebolusyon kasama ng uring manggagawa. Dalawa silang inspirasyon hinggil sa isyung pangkalusugan bagamat ako'y di naman magdodoktor.

Isinalin ko naman sa wikang Filipino ang Rebolusyonaryong Medisina ni Che Guevara, na isinama ko sa isang aklat ng mga salin ng mga akda ni Che.

Tutukan muna natin si Norman Bethune. At sa mga susunod na susulating artikulo na si Che Guevara.

Ayon sa pananaliksik, si Norman Bethune ay isang Canadian thoracic surgeon, na isa sa mga maagang tagapagtaguyod ng sosyalisadong medisina, at naging kasapi ng Communist Party of Canada. Unang nakilala si Bethune sa internasyonal sa kanyang serbisyo bilang frontline trauma surgeon na sumusuporta sa gobyernong Republikano noong Digmaang Sibil sa Espanya, at kalaunan ay sumuporta sa Hukbo ng Ikawalong Ruta ng Partido Komunista ng Tsina (CCP) noong Ikalawang Digmaang Sino-Hapones. Tumulong si Bethune sa pagdadala ng makabagong gamot sa kanayunan ng Tsina, na ginagamot ang mga may sakit na taganayon at mga sugatang sundalo.

Si Bethune ang nanguna sa pagbuo ng isang mobile blood-transfusion service sa mga frontline operation sa Digmaang Sibil sa Esoanya. Nang maglaon, namatay siya sa pagkalason sa dugo matapos aksidenteng maputol ang kanyang daliri habang inooperahan ang mga sugatang sundalong Tsino.

Kinikilala ang kanyang mga kontribusyong pang-agham noong panahong iyon, at nakakuha ng pansin sa buong mundo. Bilang isang aktibista, pinamunuan niya ang isang krusada upang repormahin ang sistema ng pangangalagang pangkalusugan sa Canada, na humihiling ng libreng pangangalagang pangkalusugan para sa lahat. Ang kanyang namumukod-tanging trabaho sa Digmaang Sibil sa Espanya, kung saan inorganisa niya ang kauna-unahang mobile blood transfusion unit, at sa panahon ng digmaang Sino-Hapones, kung saan lubos siyang nakatuon sa kapakanan ng mga sundalo't populasyong sibilyan, ay pagkilos laban sa Pasismo, at sigasig para sa layuning Komunista.

Kinilala ni Mao Zedong ang paglilingkod ni Bethune sa CCP. Sumulat ng iang eulohiya si Mao na inialay kay Bethune noong siya ay namatay noong 1939. Mababasa ang alay na iyon sa Limang Gintong silahis na sinulat ni Mao.

Sa Canada, siya ay inaalala bilang social activist na nakatuon sa kapakanan ng mahihirap at sa reporma ng sistema ng pangangalagang pangkalusugan. Sa People’s Republic of China, iniidolo siya at nananatiling nag-iisang banyagang naging pambansang bayani.

Sinubukan kong isalin sa wikang Filipino ang unang talata ng eulohiya ni Mao Zedong kay Norman Bethune noong 1939:

Sa Alaala ni Norman Bethune
Disyembre 21, 1939

Si Kasamang Norman Bethune, isang miyembro ng Partido Komunista ng Canada, ay humigit-kumulang limampu, nang ipadala siya ng Partido Komunista ng Canada at Estados Unidos sa Tsina; ginawa niyang magaan ang paglalakbay ng libu-libong milya upang tulungan tayo sa ating Digmaan ng Paglaban sa Japan. Dumating siya sa Yenan noong tagsibol ng nakaraang taon, kumilos sa Kabundukan ng Wutai at sa ating matinding kalungkutan, namatay siyang martir habang naririto. Anong klaseng diwa itong ginawa ng isang dayuhan nang walang pag-iimbot na tanggapin ang layunin ng mga Tsino sa pagpapalaya ng kanyang sarili? Ito ang diwa ng internasyunalismo, ang diwa ng komunismo, na dapat matutunan ng bawat Komunistang Tsino. Itinuro ng Leninismo na magtatagumpay lamang ang rebolusyonaryong Tsino kung susuportahan ng proletaryado ng mga kapitalistang bansa ang pakikibaka para sa pagpapalaya ng kolonyal at malakolonyal na mamamayan at kung ang proletaryado ng mga kolonya at malakolonya ay sumusuporta sa proletaryado ng mga kapitalistang bansa. Isinabuhay ni kasamang Bethune ang linyang Leninistang ito. Tayong mga Komunistang Tsino ay dapat ding sumunod sa linyang ito sa ating praktika. Dapat tayong makiisa sa proletaryado ng lahat ng kapitalistang bansa — Japan, Britanya, Estados Unidos, Alemanya, Italya at lahat ng iba pang kapitalistang bansa — bago posibleng ibagsak ang imperyalismo, palayain ang ating bansa at mamamayan at palayain ang iba mga bansa at mga tao sa mundo. Ito ang ating internasyonalismo, ang internasyunalismo kung saan tinututulan natin ang makitid na nasyonalismo at makitid na patriotismo.

May tatlong talata pa ang nasabing eulohiya, subalit basahin n'yo na lang ang Five Golden Rays ni Mao.

PAGPUPUGAY KAY NORMAN BETHUNE

halos katunog ng Greg Bituin ang Norman Bethune
marahil dahil pareho kami ng nilalayon
upang mapalaya ang mamamayan ng daigdig
sa kabulukan ng sistemang dapat na malupig

nagunita siya dahil ako'y nasa ospital
nang maoperahan si misis at dito'y nagtagal
inspirasyon sa tulad ko ang naging kanyang buhay
isang doktor siyang sa masa'y tumulong na tunay

pagyakap niya sa misyon ay tinutularan ko
maging masigasig sa laban ng uring obrero
maging mapagsikhay upang paglingkuran ang masa
maging tapat sa pagkilos at sa pakikibaka

panawagan noon ni Bethune: libreng kalusugan
para sa lahat! na halimbawang dapat tularan
lalo't abot milyong piso ang babayaran namin
nakabibigla't di mo alam kung saan kukunin

O, Norman Bethune, taas-kamaong pasasalamat
ang ginawa mo't halimbawa'y nakapagmumulat
nawa'y marami pang Norman Bethune sa mga doktor
at sa rebolusyonaryong medisina'y promotor

11.02.2024

* litrato mula sa google

* Pinaghalawan ng mga datos:
The medical life of Henry Norman Bethune, na nakatala sa National Library Medicine na nasa kawing na https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4676399/ 

Undas

UNDAS

inaalala ang mga patay 
mga nawalang mahal sa buhay
lalo na ang butihin kong tatay
na ngayong taon nawalang tunay

pagpanaw nila'y ginugunita
nadarama ang pangungulila
ipinagtitirik ng kandila
sa sementeryo't sa bahay pa nga

Itay, magkakasama na kayo
nina Tatang, Lola, Tiya, Tiyo
ngayong Undas po'y buong respeto
nasa puso't diwa namin kayo

sa inyo'y panalangin ang alay
ng inyong mga mahal sa buhay
na patuloy pa ring nagsisikhay
nang kamtin ang pangarap na tunay

- gregoriovbituinjr.
11.02.2024

Biyernes, Nobyembre 1, 2024

Pambayad ko'y tula

PAMBAYAD KO'Y TULA
Maikling sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nang ilunsad ang The Great Lean Run noong 2016, sabi ko sa mga organizer, wala akong pambayad kundi sampung tula. Dahil doon, pinayagan nila akong makasali at makatakbo sa The Great Lean Run. Matapos ang isang taon, sa nasabing aktibidad noong 2017, nailathala ko na ang mga iyon bilang munting aklat na naglalaman ng mga tula kay Lean. Natupad ko ang pangako kong sampung tula, ngunit dinagdagan ko kaya labinlimang tula iyon pati na mga isinalin kong akda ang naroroon.

Sa gipit naming kalagayan ngayon, anong magagawa ng tula, gayong batid kong walang pera sa tula. Nakaratay si misis sa ospital, dahil sa operasyon, may ilang mga kaibigan at kasamang tunay na nagmalasakit at nagbigay ng tulong. Alam nilang pultaym akong kumikilos habang social worker naman si misis na hina-handle ay OSAEC (online sexual abuse and exploitation of children). Bagamat secgen ako ng dalawang organisasyon, XDI (Ex-Political Detainees Initiative) since July 2017, at KPML (Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod) since Sept 2018 ay wala naman akong sinasahod doon. Sa KPML, minsan meron, pero maliit lang, sanlibong piso, subalit madalas wala. Si misis ang may regular na sahod.

Bagamat noon pa'y batid kong walang pera sa tula, maliban kung ang aklat mo ng tula ay maibenta, naiisip kong tulad sa The Great Lean Run, patuloy akong kumatha ng tula, iba't ibang isyu, samutsaring paksa. Subalit tula ba'y maipambabayad ko tulad ng sa librong Lean? 

May mga nagbigay ng tulong sa panahong ito ng kagipitan, nais kong igawa rin sila, di lang isa o sampung tula kundi ang mga isyu't kampanya nila'y ilarawan ko sa tula. At marahil ay bigkasin ko sa pagtitipon tulad ng anibersaryo at rali.

Subalit uso pa ba at pinakikinggan ang pagbigkas ng tula ngayon? Open mike. Spoken word. Rap. FlipTop. Balagtasan.

Gayunman, ang pagtula ang isa sa lagi kong ginagawa. Kumbaga, ito ang bisyo ko, at hindi alak at yosi. Sa katunayan, santula-sang-araw ang puntirya ko. Sana'y matutukan ko pa ang pagsasaaklat ng aking mga katha.

Oktubre 23 naadmit si misis sa ospital. Mula Oktubre 1 hanggang 22 ay nagsasalin ako ng mga tulang sinulat ng mga makatang Palestino. Natigil iyon mula Oktubre 23. Isinasalin ko mula sa Ingles ang mga tula sa Arabik na isinalin sa Ingles, at balak ko iyong ilunsad na aklat para sa Nobyembre 29, International Day of Solidarity with the Palestinian People.

Pangarap ko ring maging nobelista, tulad ni JK Rowling ng Harry Potter, o ni J.R.R. Tolkien ng Lord of the Ring. At sinimulan ko iyon sa pagkatha ng maiikling kwento, na nalalathala sa pahayagang Taliba ng Maralita, ang publikasyon ng Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod o KPML. Maikling kwento muna bago magnobela. Baka doon ang bukas ko bilang manunulat. At baka pag sumikat ang aking nobela ay magkapera. Pangarap na sana'y aking matupad.

Iniisip ko na ring ituloy ang naunsyaming paggigitara upang awitin ang ilan sa nagawa kong tula. Nagbabakasakali. Baka matularan ang ilang katutubong mang-aawit. Hindi pa naman huli ang lahat.

Ayoko sanang magkautang. Ayokong matulad sa mag-asawang nagkautang ng malaki sa kwentong "The Necklace" ng kwentistang Pranses na si Guy de Maupassant, na sampung taon ang binuno upang bayaran ang mamahaling alahas na kanilang hiniram sa mayamang kaibigan, subalit nawala ito. Kaya upang mabayaran iyon ay nagsikap magtrabaho ang mag-asawa ng sampung taon na ang isipan ay nakatutok lang upang mabayaran o kaya'y mapalitan ang nawalang alahas ng kanilang kaibigan. Subalit sa huli ay inamin ng mayamang babae, na nagulat sa ipinagbago ng anyo ng nanghiram na kumare, na hindi totoong mamahalin ang alahas kundi puwet ng baso.

Subalit tiyak may utang na kami sa ospital, malaki. Dahil sa operasyon pa lang o surgery, umabot na iyon ng halos kalahating milyong piso at ang gamot ay mahigit dalawang daang libong piso, di pa kasama roon ang bayad sa mga doktor. Umabot na sa isang milyong piso ang gamutan. Subalit dapat kong gawan ng paraan.

Gawan ng paraan ng isang pultaym na tibak na hindi naman kumikita sa kanyang pagkilos.

Tula ang kaya kong ibayad, bagamat batid kong walang pera sa tula. Natatawa ka na ba sa tulad kong tibak at makata? Nakakatawa, di ba?

Subalit sarili ko ba'y maaaring kolateral upang mabayaran ang ospital? Gayong sino ako?  Hindi sikat, kundi pultaym na maglulupa. Walang sahod subalit masipag sa pagkilos.

Ito ako. Makata. Manunulat. Aktibistang Spartan. Pultaym. Tagagawa ng pahayagang Taliba ng Maralita dalawang isyu bawat buwan. Mga gawaing walang sahod, na niyakap bilang pamumuhay habang tinataguyod ang karapatang pantao, hustisyang panlipunan, at pagkakapantay.

Kaya naisip kong mag-alay ng tula para sa lahat ng mga tumulong sa aming pamilya sa panahong ito ng kagipitan.

ALAY KO'Y TULA

salamat sa lahat ng tumulong
nang maospital ang aking misis
malayo man ang tingin ko ngayon
ay kailangang magtiis-tiis

bagamat ako'y tibak na pultaym
paraan ay ginagawang lubos
sana'y umayos ang pakiramdam
ni misis at siya'y makaraos

pasasalamat ko'y taospuso 
at bumubukal sa puso'y wagas
na sana si misis ay mahango
mula sa sakit niya't maligtas

ngayon salapi'y hinahagilap
upang ospital ay mabayaran
salamat sa lahat ng paglingap
sa asawa kong may karamdaman

11.01.2024